Het was Napoleon die Antwerpen aan het begin van de 19de eeuw de moderniteit inloodste en de stad aan de stroom van kaaimuren voorzag. De Franse keizer koesterde grootse plannen voor Antwerpen, met haar strategische ligging langs de Schelde.

Pas toen Napoleon aan het begin van de 19de eeuw de Nederlanden onder zijn hoede nam, ontdeed Antwerpen zich van haar status als ingedommeld provinciestadje. Napoleons motivatie was vooral militair-strategisch geïnspireerd: hij wilde de Schelde omvormen tot een ‘geladen pistool, gericht op het hart van Engeland’. In 1803 liet de keizer in het noorden van Antwerpen een hele volkswijk platleggen om plaats te maken voor de aanleg van het Bonapartedok (‘le petit bassin’).

Napoleon wilde de Schelde omvormen tot een 'geladen pistool, gericht op het hart van Engeland'

De keizerlijke vloot zou er echter nooit voor anker komen te liggen. Napoleon nam ook de Scheldekaaien onder handen. Op zijn bevel werden de kaaien vanaf 1803 met steen verstevigd en rechtgetrokken. Daarvoor gebruikte men een voor die tijd ingenieus ontwerp. Vóór de komst van Napoleon was de Scheldeoever in de stad een bont allegaartje. Op strategische plaatsen stonden monumentale vestingmuren en -torens, elders waren het slechts aarden dammen die Antwerpen tegen de kracht van het water beschermden.

‘Metropool van het Westen’

Tegen 1870 barstte Antwerpen bijna uit zijn voegen als handelsstad. Daarom besliste het stadsbestuur om het water meer ruimte te geven en het onvoltooide werk van Napoleon af te ronden. Een spectaculaire uitbreiding van de kaaimuren – van de Hobokense Polder in het zuiden tot het Droogdokkeneiland in het noorden – zette de havenstad Antwerpen op de kaart als ‘metropool van het Westen’, zoals 19de-eeuwse historici haar noemden.

Wereldtentoonstelling

Bij de opening van de Wereldtentoonstelling van 1885 werden de Scheldekaaien zoals we die nu kennen ingewijd. Leopold II ging de Antwerpse bourgeoisie vooraf om het ceremoniële lintje in hoogsteigen persoon door te knippen. Voortaan konden alle Antwerpenaren toekijken op het laden en lossen van schepen vanuit alle uithoeken van de wereld.