Begin 2020 gingen aan Fort Sint-Filips in het Antwerpse havengebied grootschalige saneringswerken van start. We pakken de historische vervuilde site aan samen met het Antwerps Havenbedrijf. Na de sanering verhogen we de waterkering, zodat de achterliggende industriegebieden beschermd worden tegen hoge waterpeilen. Bovendien komt in de Schelde ten noordwesten van het fort een zone met getijdennatuur. Voor de aanleg ervan krijgen we steun van Europa, via het Interreg-project Smart Sediment.

Historische vervuiling

Het oorspronkelijke fort van Sint-Filips dateert uit de 16de eeuw. Het maakte deel uit van een indrukwekkende verdedigingslinie van forten langs de Schelde. In de 19de eeuw werd er een nieuwe bakstenen constructie bovenop gebouwd, uitgerust met kanonkoepels. Tijdens de eerste wereldoorlog werd het fort gedeeltelijk opgeblazen en raakte daarna in onbruik. In de jaren 50 en 60 werd in en rond het vervallen fort aan de lopende band stookolie en petrochemisch afval gedumpt en verbrand, in totaal meer dan 50 miljoen liter. Vaak verbrandde enkel de bovenste laag van het afval en baande de rest van de olie zich een weg naar de vele kamers en nissen die het fort van Sint-Filips rijk is. Vanaf 1970 ging de industrie meer gespecialiseerde verbrandingsovens gebruiken. De ‘smeerboel’ op Fort Sint-Filips, een mix van olie en zware metalen, werd bedolven onder een dik pak zand en het fort raakte vergeten. Tot in het begin van 21ste eeuw, toen duidelijk werd dat een sanering zich opdringt.

Hoe gaan we te werk?

We bouwen een ‘sarcofaag’: in een omtrek van 600 meter rond het fort komt een ondoorlaatbare wand. Die gaat 32 meter diep, tot op de al even ondoordringbare kleilaag. Vervolgens verwijderen we het dak van het fort, verwijderen de verontreiniging in de ruimtes en vullen de geleegde ruimtes vervolgens met zand. Tenslotte verdwijnt de complete ruïne onder een afdekplaat. Een keer de werken achter de rug zijn, zal het ingekapselde fort er uit gaan zien als een groene heuvel, met struikgewas. Dat struikgewas zal de contouren van het Spaanse bastion en het 19de-eeuwse fort volgen.

Werken sarcofaag Fort Sint-Filips

Industrie beveiligd tegen hoge waterstanden

Ten noorden van Antwerpen hebben de getijden een grote invloed op het waterpeil van de rivier. Experts hebben berekend dat de dijken hier een hoogte moeten hebben van 11 meter TAW (Tweede Algemene Waterpassing), wat overeenkomt met 11 meter boven de zeespiegel. Dat zou de achterliggende (industrie)gebieden ook in de toekomst veilig stellen. Dit betekent in de praktijk dat de dijken tussen Fort Sint-Filips en Fort Lillo ongeveer 3 meter hoger moeten worden, en dat over een afstand van 8 kilometer. Ook ter hoogte van Fort Sint-Filips bouwt de Vlaamse Waterweg nv een nieuwe waterkering. Op de nieuwe dijk komt een fietspad. Naast de fietsdijk komt een waterkeringsmuur van 400 meter lang.

Vogelparadijs in de haven

Stroomafwaarts van het fort komt er loodrecht op de Schelde een lage, stenen dam. Rond die ‘kribbe’ zullen slikken en schorren ontstaan. De kribbe zorgt ervoor dat de unieke getijdennatuur zich ongestoord kan ontwikkelen, zonder weggespoeld te worden door de Schelde. De slikken zullen verschillende soorten bijzonder vogels, zoals steltlopers, aantrekken. De kribbe wordt aangelegd met baggerspecie die eerder op de site gestort werd en gesaneerd werd. We voeren dus geen nieuwe grond aan, maar zetten in op hergebruik. Daarom krijgen we Europese steun voor dit project, in het kader van SmartSediment, dat de biodiversiteit, bodem en andere functies van de Scheldedelta opnieuw in evenwicht wil brengen.